Γράφει ο Ελπιδοφόρος Σωτηριάδης, MD, SM, ScD*
Αξιότιμε κ. Πρόεδρε, Χριστός Ανέστη!
Επιθυμώ να παρέμβω σε σχέση με την πανδημία του Κορωνοϊού με βάση την επιστημονική μου κατάρτιση και την γνώση που έχω αποκομίσει αξιολογώντας την εξέλιξη της πανδημίας τόσο στην πατρίδα μας όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η αρχική υπέρμετρη αντίδραση πολλών χωρών στην νεο-εμφανιζόμενη επιδημία του κορωνοϊού ήταν ενδεχομένως δικαιολογημένη, δεδομένου ότι ο καινούργιος αυτός ιός ήταν άγνωστος και κανένας δεν γνώριζε αρχικά με ποιο τρόπο θα μας επηρεάσει. Επιπλέον, υπήρχε παγκόσμια ανησυχία ανάμεσα στους επαγγελματίες υγείας λόγω των δύο προηγούμενων επιδημιών από κορωνοϊούς, του SARS (2003) και του MERS (2012), οι οποίοι εμφάνιζαν σχετικά μεγάλο ποσοστό θνητότητας.
Παρόλα αυτά, η λήψη άκρως περιοριστικών μέτρων σε πολλές χώρες όπως και στην Κύπρο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μέχρι και αδικαιολόγητα ακραία. Εντούτοις, είναι σημαντικό ότι κατά την πρώτη χρονική περίοδο που είχαμε άγνοια για το μέγεθος του κινδύνου, λήφθηκαν στην πατρίδα μας αυστηρότατα μέτρα, έστω και αδικαιολόγητα, με αποτέλεσμα να έχουμε μικρό αριθμό περιστατικών. Με αυτό τον τρόπο αντιμετωπίστηκε η αρχική τοπική διασπορά των περιστατικών στον πληθυσμό μέσα στις δυνατότητες των κρατικών νοσηλευτηρίων. Σας συγχαίρω προσωπικά όπως και ολόκληρη την κυβέρνηση για την λήψη των έγκαιρων μέτρων ελέγχου.
Παρόλα αυτά, σήμερα, έχουμε ήδη εκτεταμένες γνώσεις για τον ιό. Μπορούμε επομένως να αξιολογήσουμε ένα ευρύ φάσμα επιδημιολογικών δεδομένων και αντίστοιχα να πάρουμε νηφάλιες και επιστημονικά τεκμηριωμένες αποφάσεις.
Έχοντας μελετήσει δεκάδες επιστημονικά άρθρα από όλο τον κόσμο και έχοντας επίσης αξιολογήσει τα τελευταία αποτελέσματα από την επιδημιολογική μελέτη της εξάπλωσης του κορωνοϊού στον πληθυσμό της Κύπρου, θα ήθελα να καταθέσω την επιστημονικά τεκμηριωμένη μου άποψη για την αντιμετώπιση της επιδημίας. Αρχικά θα αξιολογήσω τέσσερα σημαντικά ερωτήματα που αφορούν τον κορωνοϊό.
1. Ποια είναι η επικινδυνότητα του νέου κορωνοϊού SARS-CoV-2 για τους ανθρώπους (μεταδοτικότητα, νοσηρότητα και θνητότητα);
Η μεταδοτικότητα του ιού αξιολογείται κυρίως με τον αριθμό R0 (βασικός αριθμός αναπαραγωγής) που εκφράζει τον μέσο αριθμό νέων περιστατικών που προκαλούνται από ένα μολυσματικό άτομο. Το R0 δεν είναι σταθερό αλλά εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και αλλάζει με τον χρόνο. Παρόλα αυτά, οι αρχικές εκτιμήσεις για ψηλά επίπεδα έχουν τώρα αναθεωρηθεί προς τα κάτω και η μεταδοτικότητα του ιού υπολογίζεται ότι βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τον ιό της γρίπης (R0 ~ 2,5).
Η νοσηρότητα του ιού (σημειώνω την διάκριση μεταξύ έκθεσης, μόλυνσης, λοίμωξης και νόσησης – εμφάνισης κλινικών συμπτωμάτων) με βάση τις διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες, μέχρι στιγμής, υπολογίζεται περίπου στο 10-15%. Δηλαδή περίπου δέκα με δεκαπέντε (10-15) στους εκατό (100) ανθρώπους που μολύνονται από τον ιό εμφανίζουν συμπτώματα ενώ οι υπόλοιποι διαδράμουν την λοίμωξη χωρίς καθόλου ή με ελάχιστα συμπτώματα τα οποία περνούν σχεδόν απαρατήρητα. Από τους 15 συμπτωματικούς ασθενείς, αρκετοί εμφανίζουν ήπια συμπτώματα που αντιμετωπίζονται στο σπίτι, οι 6-7 χρήζουν νοσηλείας και οι 2-3 πιθανόν να χρειαστούν νοσηλεία σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Παρόμοια δεδομένα σχετικά με την νοσηρότητα του νέου κορωνοϊού παρατηρούνται και στην Κύπρο.
Η θνητότητα του ιού με βάση διεθνείς αξιόπιστες επιδημιολογικές μελέτες υπολογίζεται μέχρι στιγμής γύρω στο 0,3% και παρουσιάζει καθοδική πορεία. Δηλαδή περίπου τρεις (3) στους χίλιους (1,000) ασθενείς που νοσούν μπορεί να καταλήξουν στον θάνατο. Παρόμοια ή/και καλύτερα δεδομένα εξάγονται και από την επιδημιολογική επιτήρηση του ιού στην Κύπρο με βάση την οποία η θνητότητα υπολογίζεται γύρω στο 0,2%. Λυπάμαι να παρατηρήσω ότι η αναφερόμενη θνητότητα του κορωνοϊού για την Κύπρο όπως δημοσιεύεται από την Μονάδα Επιδημιολογικής Επιτήρησης του Υπουργείου Υγείας (2,4% ή 1,8%) δεν αντιπροσωπεύει την πραγματική εικόνα αφού δεν παρέχεται ο παρονομαστής των πραγματικών περιστατικών στην κοινότητα αλλά μόνο των επιβεβαιωμένων.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι, τόσο η νοσηρότητα και η θνητότητα του κορωνοϊού σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και ιδιαίτερα στην Κύπρο είναι ίση ή/και λίγο μικρότερη από αυτήν του ιού της γρίπης. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε με μια απλή γρίπη όπως είπε και ο Υπουργός Υγείας εν τη ρύμη του λόγου του τις προάλλες, κάτι το οποίο σήμερα επιβεβαιώνεται επιστημονικά.
2. Ποιό είναι το επίπεδο εξάπλωσης του ιού στον γενικό πληθυσμό της Κύπρου;
Με βάση τα μέχρι στιγμής δεδομένα που έχουν ανακοινωθεί από το Υπουργείο Υγείας, έχουμε επτακόσια εξήντα επτά (767) επιβεβαιωμένα περιστατικά κορωνοϊού στην Κύπρο. Πιθανότατα, τα συνολικά περιστατικά στον πληθυσμό μπορεί να φθάνουν και να ξεπερνούν τις πέντε χιλιάδες (5,000). Αυτό προκύπτει από διεθνείς επιδημιολογικές εκτιμήσεις με βάση τις οποίες τα πραγματικά περιστατικά είναι πολύ περισσότερα από τα επιβεβαιωμένα. Είναι διαπιστωμένο ότι υπάρχουν υπέρ- πολλαπλάσια από τα επιβεβαιωμένα περιστατικά στην κοινότητα.
Επιπλέον, με βάση τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα της επιδημιολογικής μελέτης του πληθυσμού στην Κύπρο, φαίνεται ότι το ποσοστό των περιστατικών στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου τέσσερα (4) περιστατικά για κάθε χίλιους (1,000) κατοίκους (0,4%). Επομένως, στον πληθυσμό της Κύπρου αναμένουμε ότι αυτή την στιγμή θα έχουμε τουλάχιστον 3,500 περιστατικά, με βάση τους πιο συντηρητικούς υπολογισμούς. Πιθανότατα έχουμε πολύ περισσότερα περιστατικά. Χρησιμοποιώντας τον μέσο όρο των δύο πιο πάνω εκτιμήσεων για τα πραγματικά περιστατικά ως παρονομαστή του κλάσματος, μπορούμε να υπολογίσουμε συντηρητικά ότι η θνητότητα του κορωνοϊού στην Κύπρο είναι περίπου 0,2%.
Από τα πιο πάνω δεδομένα συνάγεται επίσης το συμπέρασμα ότι η διείσδυση του κορωνοϊού στον γενικό πληθυσμό είναι πολύ μικρή (0,5-1%), σε βαθμό που
αναμένεται να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από όσα μπορεί να λύσει. Τέτοιο μικρό ποσοστό δεν μπορεί να προσφέρει την ανοσία κοινότητας (ανοσία αγέλης) για την οποία γίνεται τόσος λόγος. Το ποσοστό ανοσίας στο εύρωστο τμήμα του πληθυσμού (ομάδες χαμηλού κινδύνου) πρέπει να είναι τουλάχιστον 30% για να αποκομίσουμε οφέλη για τους ηλικιωμένους από το φαινόμενο της ανοσίας αγέλης.
3. Ποια είναι η επιβάρυνση του συστήματος υγείας της Κύπρου σε συνάρτηση με την νοσηρότητα του ιού;
Όσον αφορά στην επιβάρυνση του συστήματος υγείας της Κύπρου από τα περιστατικά, η πληρότητα των κρατικών νοσηλευτηρίων βρίσκεται περίπου στο 1015% της δυναμικότητάς τους, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη και τις εφεδρείες του ιδιωτικού τομέα. Έχει ήδη ανακοινωθεί ότι τα δημόσια νοσοκομεία έχουν διαθέσιμες περίπου εκατόν (100) κλίνες εντατικής θεραπείας, ενώ στην παρούσα φάση έχουμε μόνο 10-15 ασθενείς με κορωνοϊό σε κλίνες μονάδων εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ). Το ίδιο συμβαίνει και με τις κλίνες νοσηλείας και ιατρικής παρακολούθησης οι οποίες είναι πολλαπλάσιες των 20-25 ασθενών που νοσηλεύονται αυτή την στιγμή στα δημόσια νοσηλευτήρια. Αν υπολογίσουμε και τις εφεδρείες του ιδιωτικού τομέα, τότε η δυναμικότητα τόσο σε κλίνες ΜΕΘ όσο και σε συνολικές κλίνες νοσηλείας αυξάνεται ακόμα περισσότερο και η επιβάρυνση του συστήματος είναι ακόμα μικρότερη. Επομένως, ούτε ο κίνδυνος επιβάρυνσης του συστήματος των κρατικών νοσηλευτηρίων δικαιολογεί οποιαδήποτε δρακόντεια μέτρα διότι υπάρχει ευρύ περιθώριο εφεδρείας σε σύγκριση με τις σημερινές πραγματικές ανάγκες.
Τίθεται έτσι επιτακτικά το ερώτημα: γιατί συνεχίζουμε να εφαρμόζουμε τόσο δυσανάλογα αυστηρά (πολύ περιοριστικά) μέτρα ελέγχου της εξάπλωσης του ιού στον πληθυσμό τα οποία έχουν ήδη τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία γενικότερα, ενώ γνωρίζουμε τώρα πια ότι ο κορωνοϊός έχει την ίδια επικινδυνότητα με τον ιό της γρίπης; Επιπλέον, γιατί επικαλούνται κάποιοι τον κίνδυνο κορεσμού των κρατικών νοσηλευτηρίων όταν η πληρότητα είναι σήμερα μικρότερη από 10% χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τις εφεδρείες του ιδιωτικού τομέα.
Τις τελευταίες μέρες, έχει διαφανεί και μια άλλη πτυχή του προβλήματος. Τα στατιστικά στοιχεία από διάφορες χώρες υποδηλώνουν ότι πολλοί αδικαιολόγητοι θάνατοι παρατηρούνται ανάμεσα σε ανθρώπους που φοβούνται να αναζητήσουν βοήθεια για άλλα προβλήματα υγείας λόγω των συνθηκών πανικού και κατατρομοκράτησης οι οποίες αποθαρρύνουν τους ανθρώπους που έχουν πραγματικά ανάγκη να αναζητήσουν ιατρική φροντίδα. Έτσι, άνθρωποι με συμπτώματα λ.χ. καρδιακής προσβολής δεν προσέρχονται στα νοσοκομεία ή/και προσφεύγουν στις υπηρεσίες υγείας μόνο όταν τα συμπτώματα είναι πλέον ανυπόφορα, αλλά ο θάνατος είναι συχνά αναπόφευκτος. Η προσέλευση στα τμήματα επειγόντων έχει μειωθεί κατακόρυφα, ενώ τα εμφράγματα και τα εγκεφαλικά καταγράφουν «μείωση» έως και 80%. Προφανώς, η μείωση που καταγράφεται είναι σε μεγάλο βαθμό πλασματική διότι δεν θα μπορούσαν να μειωθούν αυτόματα τα περιστατικά τόσο πολύ. Απλά, οι πάσχοντες φοβούνται ή έχουν υποκύψει στην ηθική καταπίεση που ασκείται με το αίολο σύνθημα «μένουμε σπίτι». Σε συνδυασμό με την ακατάσχετη θανατολογία, έχουν τρομοκρατηθεί σε σημείο που δεν αναζητούν έγκαιρα ιατρική βοήθεια.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να θέσω ακόμα μερικά, κατά την γνώμη μου, σημαντικά ερωτήματα. Μέχρι στιγμής έχουμε καταμετρήσει 12 θανάτους από τον κορωνοϊό. Η κυβέρνηση έχει ήδη ανακοινώσει ότι το κόστος στην οικονομία της Κύπρου για όλα αυτά τα περιοριστικά μέτρα πιθανό να φθάσει στο υπέρογκο για την κοινωνία ποσό του 1,5 δισεκατομμυρίου ευρώ! Δηλαδή, με δυό λόγια, το μέχρι στιγμής κοινωνικό κόστος για κάθε θάνατο ενός συμπατριώτη μας από τον κορωνοϊό, πιθανό να ξεπερνά το αστρονομικό ποσό των εκατόν (100) εκατομμυρίων ευρώ!!!
Επιτρέψτε μου να θέσω συγκεκριμένα ερωτήματα:
Είμαστε διατεθειμένοι να συνεχίσουμε αυτό το αυτοκτονικό μονοπάτι στο οποίο θα σπαταλούμε μέχρι και 100 εκατομμύρια ευρώ για κάθε θάνατο συνανθρώπου μας από τον κορωνοϊό; Για πόσο ακόμα χρονικό διάστημα;
Πέρυσι είχαμε τουλάχιστον 18 θανάτους από τον ιό της γρίπης! Γιατί δεν ενοχλήθηκε κανείς; Μήπως πέρυσι ήμασταν άκαρδοι; Μόνο φέτος αποκτήσαμε ξαφνικά την ευαισθησία να νοιαζόμαστε για τους συμπατριώτες μας και να μην ανεχόμαστε ούτε ένα θάνατο από τον κορωνοϊό;
Κάθε χρόνο στην Κύπρο πεθαίνουν περίπου πέντε χιλιάδες (5,000) συμπατριώτες μας από όλες τις αιτίες συμπεριλαμβανομένων και των διαφόρων λοιμώξεων. Γιατί ξαφνικά φέτος, ο θάνατος από τον κορωνοϊό (ποσοστό 0.2% των θανάτων) έχει γίνει τόσο εξωφρενικά κοστοβόρος για την κοινωνία μας σε σύγκριση με όλους τους άλλους θανάτους;
Αν επικεντρωθούμε στα περιστατικά του ιού της γρίπης, μπορούμε να δούμε ότι δεν υπάρχει καμία στατιστική διαφορά στους αναφερόμενους θανάτους από τον ιό της γρίπης σε σύγκριση με τον κορωνοϊό με βάση στοιχεία από την Ελλάδα. Φέτος, μέχρι στιγμής στην Ελλάδα, έχουν καταγραφεί 107 θάνατοι από τον ιό της γρίπης σε σύγκριση με 110 θανάτους από τον κορωνοϊό. Άγνωστο παραμένει το τι συμβαίνει στην Κύπρο με τον ιό της γρίπης! Έχει γίνει κάποια καταγραφή των περιστατικών γρίπης φέτος;
Τέλος, είναι αδιαμφισβήτητο, ότι όσο περισσότερο παρατείνονται τα μέτρα, τόσο βαθύτερη θα είναι η οικονομική κρίση, οδηγώντας στην ανεργία, την φτώχεια και την μείωση του βιοτικού επιπέδου, τα οποία μειώνουν δραματικά το προσδόκιμο επιβίωσης. Είναι αυτονόητο ότι όσο περισσότεροι συμπατριώτες μας εξωθούνται στα όρια της φτώχειας τόσο περισσότεροι θα οδηγηθούν σε πρόωρο θάνατο με συνέπεια τεράστιες παραγωγικές απώλειες για όλη την κοινωνία. Για ποιο λόγο ο κορωνοϊός έχει ανατρέψει φέτος σε τόσο εξωφρενικά ανισόρροπο βαθμό την κοινωνική δικαιοσύνη στην υγεία;
Αυτά και άλλα πολλά αμείλικτα ερωτήματα αναζητούν πειστικές απαντήσεις.
Μερικοί, ίσως λόγω άγνοιας, θα διερωτηθούν κατά πόσο όλα τα πιο πάνω επιστημονικά δεδομένα διαφοροποιούνται επειδή για τον ιό της γρίπης έχουμε εμβόλιο (πολύς λόγος γίνεται για αυτό το «περίφημο» εμβόλιο). Σπεύδω να διευκρινίσω ότι το εμβόλιο δεν επηρεάζει σημαντικά την θνητότητα του ιού της γρίπης ούτε φυσικά και αναμένεται να τροποποιήσει σημαντικά την αντίστοιχη θνητότητα από τον κορωνοϊό. Αν θα μπορούσα να σημειώσω κάτι σχετικά με το εμβόλιο, αυτό αποτελεί ένα επιπλέον επιχείρημα ότι ο κορωνοϊός είναι λιγότερο επικίνδυνος από τον ιό της γρίπης. Αν δεχτούμε ότι το εμβόλιο της γρίπης προστατεύει αρκετούς εμβολιασμένους από τις σοβαρές επιπλοκές της νόσου συμπεριλαμβανομένου και του θανάτου, αλλά παρόλα αυτά ο ιός της γρίπης φαίνεται ότι έχει την ίδια θνητότητα με τον κορωνοϊό για τον οποίο δεν έχουμε εμβόλιο, τότε είναι φανερό ότι ο κορωνοϊός είναι λιγότερο επικίνδυνος από τον ιό της γρίπης.
4. Μήπως ήρθε η ώρα να αποσύρουμε άμεσα την καραντίνα;
Ως Επιδημιολόγος, Ιατρός Εργασίας, και Επίκουρος καθηγητής Δημόσιας Υγείας και Προληπτικής Ιατρικής, με τουλάχιστον 20 χρόνια μάχιμης εμπειρίας στην Κλινική Ιατρική, στην Ακαδημαϊκή διδασκαλία, και στην Επιστημονική έρευνα, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα πιο πάνω επιδημιολογικά δεδομένα, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι:
Τα αυστηρά μέτρα που λήφθηκαν αρχικά, τώρα πια δεν δικαιολογούνται. Δεν υπάρχει καμία επιστημονική τεκμηρίωση για συνέχιση της απαγόρευσης της κυκλοφορίας και των άλλων ακραίων περιορισμών. Επειδή γίνεται πολύς λόγος για αόρατο πόλεμο, θα σας το περιγράψω και με αντίστοιχους όρους: o κ. Πρόεδρε, σας παρακαλώ να κηρύξετε άμεσα το πέρας του συναγερμού. Έχουμε κάνει πλήρη αναγνώριση του εχθρού και σας διαβεβαιώνω με κάθε επιστημονική ειλικρίνεια ότι ο εχθρός δεν είναι ούτε υπέρμετρα ούτε ασυνήθιστα επικίνδυνος. Η επικινδυνότητα του ιού είναι τώρα πλήρως αξιολογημένη και δεν μας φοβίζει ούτε μας απειλεί. Επιπλέον, έχουμε τεράστια προηγούμενη εμπειρία με παρόμοιας επικινδυνότητας εχθρούς (βλέπε ιός της γρίπης). Όσο και αν προωθείται από διάφορους σε παγκόσμια κλίμακα η καραντίνα ως το μοναδικό μέτρο ελέγχου της επιδημίας, θα ήθελα να δηλώσω απερίφραστα ότι έχουμε πολλές άλλες επιλογές που δεν θα μας καταστρέψουν οικονομικά.
Σας παρακαλώ να αξιολογήσετε με νηφαλιότητα, σύνεση και αυξημένο αίσθημα ευθύνης απέναντι στην κοινωνία τα επιστημονικά δεδομένα και να αποσύρετε άμεσα όλα τα ακραία περιοριστικά μέτρα, επαναφέροντας την λειτουργία της κοινωνίας στους φυσιολογικούς της επαγγελματικούς και κοινωνικούς ρυθμούς. Παράλληλα με την απόσυρση των περιοριστικών μέτρων, είναι αυτονόητο ότι θα πρέπει να διατηρηθούν συγκεκριμένες προφυλάξεις για τις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και κυρίως για τους ηλικιωμένους και τους χρονίως πάσχοντες.
Είναι πια πρόδηλο ότι η επικινδυνότητα του κορωνοϊού βρίσκεται μέσα σε κοινώς αποδεκτά πλαίσια και χαρακτηρίζεται από διαχειρίσιμα επίπεδα νοσηρότητας και θνητότητας, τα οποία είναι ανάλογα με τις εμπειρίες όλων των προηγούμενων δεκαετιών. Είμαι σίγουρος ότι εσείς κατανοείτε πολύ περισσότερο την αναγκαιότητα να επανέλθει άμεσα η ομαλότητα στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου.
Ελπίζω και εύχομαι όλοι οι υγιώς σκεπτόμενοι συμπολίτες μας, όλα τα πολιτικά κόμματα, καθώς και όλα τα οργανωμένα κοινωνικά σύνολα, να επιδείξουν την απαραίτητη σύνεση και να σας στηρίξουν ενεργά για την άμεση απόσυρση των περιοριστικών μέτρων και την αποκατάσταση της ομαλότητας στην πατρίδα μας. Ελπίζω ότι δεν θα παρερμηνευθούν τα επιδημιολογικά ευρήματα και ότι η αξιολόγηση των επιστημονικών δεδομένων θα σας οδηγήσει στην άμεση απαλλαγή της πατρίδας μας από τα επικείμενα επικίνδυνα αδιέξοδα.
Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων για τον χρόνο σας.
*Ιατρός Εργασίας – Επιδημιολόγος Επίκουρος Καθηγητής Δημόσιας Υγείας