Έντονα καιρικά φαινόμενα τον χειμώνα που παρόμοια τους δεν ξαναγνώρισε η Ευρώπη, θερμοκρασίες ρεκόρ το καλοκαίρι, όχι μόνο στη Νότια Ευρώπη αλλά και στις βόρειες χώρες, λειψυδρία, έλλειψη πηγών ενέργειας, τεράστιες πυρκαγιές που αποτέφρωσαν και μια σειρά από άλλα μικρά και μεγάλα συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα που πέραν από τις συνέπειες σήμερα, απειλούν πολύ περισσότερο το μέλλον.
Η Κύπρος σε καμία περίπτωση δεν ξεφεύγει από αυτόν τον κυκεώνα της κλιματικής αλλαγής. Ήδη μελέτες που κατά καιρούς εκδίδονται σημειώνουν ότι η περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, όχι πολύ μακριά από σήμερα, θα γνωρίσει καταστάσεις που θα αλλάξουν για πάντα αυτό που βλέπουμε και χαιρόμαστε σήμερα. Από τη μια η περαιτέρω μείωση της ετήσιας βροχόπτωσης σε συνδυασμό με τη λειψυδρία, την αύξηση της ετήσιας θερμοκρασίας, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας και γενικότερα την αύξηση της σφοδρότητας του θερμικού στρες θα οδηγήσει και στην ερημοποίηση της περιοχής μας.
Η ερημοποίηση είναι ένας όρος που συχνά ακούγεται για την Κύπρο, ιδιαίτερα μετά από την έκδοση ερευνών και εκθέσεων που προειδοποιούν για το τι θα ακολουθήσει. Η ερημοποίηση, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, είναι μια μορφή υποβάθμισης της γης σε ξηρές περιοχές, στις οποίες δεν μπορεί να ευδοκιμήσει φυσικά κανένας οργανισμός. Όπως σημειώνεται στην έκθεση οι συνέπειες της θα είναι ιδιαίτερα σοβαρές στις νότιες χώρες της Ευρώπης μεταξύ των οποίων και η Κύπρος.
Το Ελεγκτικό Συνέδριο διαπίστωνε από το 2018 ότι ο συγκεκριμένος κίνδυνος δεν αντιμετωπιστεί με τρόπο αποτελεσματικό και αποδοτικό, τότε θα συνιστά διογκούμεη απειλή και θα έχει σημαντικές συνέπειες στη χρήση της γης.
Η περιοχές που ενδέχεται να πληγούν από την απερήμωση
Για την Κύπρο η συγκεκριμένη έκθεση σημειώνει πως «η ευαισθησία στην ερημοποίηση στην Κύπρο αξιολογήθηκε βάσει του ορισμού των ευαίσθητων από περιβαλλοντική άποψη ζωνών του μοντέλου MEDALUS. Το συμπέρασμα της εν λόγω αξιολόγησης ήταν ότι η αναμενόμενη μείωση των βροχοπτώσεων και αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, σε συνδυασμό με την αύξηση του δείκτη ξηρότητας, θα έχει ως αποτέλεσμα αύξηση της ευαισθησίας του συνόλου του νησιού της Κύπρου στην ερημοποίηση.
Σύμφωνα με τους ελέγχους του αρμόδιου Υπουργείου, τα εδάφη της Κύπρου θεωρούνται ευάλωτα και πλήττονται άμεσα από την ξηρασία και τη λειψυδρία ενώ το φαινόμενο της απερήμωσης είναι προ των πυλών. Σύμφωνα με τα στοιχεία στο 57% των εδαφών της Κύπρου, η κατάσταση χαρακτηρίζεται ως κρίσιμη, ενώ στο 42,3% ως ευαίσθητη, όπως φαίνεται και στον πιο πάνω χάρτη. Μάλιστα σύμφωνα με νεότερα στοιχεία το 7% της Κύπρου έχει ήδη απερημωθεί.
Το 2008 έγινε μια πρώτη προσπάθεια με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης, το οποίο προέβλεπε μια σειρά από δράσης, η οποίες εκ των υστέρων διαφάνηκε πως δεν ήταν ικανές να ανατρέψουν την κατάσταση. Σύντομα αναμένεται να παρουσιαστεί ένα νέο σχέδιο δράσης το οποίο θα συσχετίζεται με τη Στρατηγική με τη βιοπικοιλότητα και την Εθνική Στραγηγική για την προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή αλλλά και το ΕΕθνικό Σχέδιο δράσης για την ενέργεια και το Κλίμα. Όλα μαζί φιλοδοξείται ότι θα αποτελέσουν τη βάση μιας ευρύτερης και ολοκληρωμένης πολιτικής για την προστασία της φύσης και του εδάφους καθώς και την επίτευξη των στόχων της ατζέντας 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη και ένα βιώσιμο μέλλον.
Επί της ουσίας όμως και σε πρακτικό επίπεδο ο κίνδυνος απερήμωσης της Κύπρου, όχι απλά ελλοχεύει αλλά αποτελεί πλέον μια πραγματικότητα. Σε λίγα χρόνια εάν δεν ληφθούν άμεσα δράσεις και η ήδη φτωχή αγροτική παραγωγή θα αποτελεί παρελθόν, αφού μια από τις βασικές συνέπειες θα είναι και η αλλαγή χρήσης της καλλιεργήσιμης γης.
Μια βασική αιτία της απερήμωσης που αφορά τόσο τις ελεύθερες όσο και τις κατεχόμενες περιοχές, είναι οι πυρκαγιές. Οι πυρκαγιές που ειδικά τα τελευταία χρόνια κατέκαψαν τεράστιες εκτάσεις και ουσιαστικά επέτειναν το πρόβλημα. Άλλη μια αιτία είναι οι κακές γεωργικές πρακτικές που ακολουθούνται, ειδικά στα κατεχόμενα, όπου τα πάντα είναι μη ελεγχόμενα. Οι πυρκαγιές, σε συνδυασμό με τις κακές πρακτικές στη γεωργία, την μη ορθολογική κατανάλωση του νερού, τη διάβρωση των εδαφών και της οικολογικής ανισορροπίας που καταγράφεται για μια σειρά από λόγους, δημιουργούν τις τέλειες συνθήκες για να ενταθεί τα επόμενα χρόνια το πρόβλημα και να χαθεί οριστικά η γονιμότητα της γης.
Ο δείκτης ξηρασίας στην Κύπρο (στοιχεία Ιουλίου 2022)
Κι αν κάποιος διερωτάται για το ποιες περιοχές απειλούνται και ποιες όχι η απάντηση είναι πολύ απλή. Η μόνη περιοχή που σύμφωνα με τις εκθέσεις δεν απειλείται στην παρούσα φάση είναι το 1,5% της γης που καλύπτει η κορυφογραμμή του Τροόδους, ενώ λίγο καλύτερη είναι και η κατάσταση στο 4,5% της έκτασης που περιβάλλει την κορυφογραμμή.
Τον Ιούνιο το Τμήμα Περιβάλλοντος εξέδωσε ανακοίνωση με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την καταπολέμηση της απερήμωσης και της ξηρασίας στην οποία μεταξύ άλλων τονίζει πως η Κύπρος είναι ευάλωτη στην απερήμωση, την ξηρασία, την έλλειψη νερού, καθώς και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με τις πρόνοιες της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Απερήμωση, έχει ετοιμασθεί Εθνικό Σχέδιο Δράσης (ΕΣΔ) το οποίο περιλαμβάνει χαρτογράφηση των ευάλωτων περιοχών και δράσεις και μέτρα για αντιμετώπιση του φαινομένου. Το Εθνικό Σχέδιο προβλέπει την ανάληψη δράσεων και μέτρων σε όλους τους τομείς, σε όλα τα επίπεδα των εμπλεκόμενων φορέων (πολίτες, επιχειρήσεις, κυβέρνηση), ώστε να αντιμετωπιστεί η απερήμωση και η ξηρασία.