Όντως τώρα;
Πριν από λίγες ημέρες και συγκεκριμένα στις 21 Νοεμβρίου, η Καπνικαρέα, το εμβληματικό εκκλησάκι της Ερμού, που είναι το στάνταρ σημείο των ραντεβού γιόρταζε .
Τα περισσότερα νεαρά παιδιά που συχνάζουν στα πεζούλια της Καπνικαρέας δεν γνωρίζουν καν την ιστορία της αλλά φωτογραφίζονται χαρούμενα με φόντο τους παμπάλαιους τοίχους της.
Η ιστορία της Καπνικαρέα
Το όνομά της
Το 1689, όταν πυρπολήθηκε η Αθήνα από τους Τούρκους, η φωτιά έφτασε στην εκκλησία, δεν κάηκε η εικόνα της Παναγιάς αλλά το γύρω ξύλο και το πρόσωπο καπνίστηκε. Από τις λέξεις «καπνός» και «κάρα (πρόσωπο, κεφάλι)», σχηματίστηκε η «καπνικαρέα». Δεύτερη εκδοχή, επειδή η Παναγιά της Εκκλησιάς «έκαμε χάριτας» στους χριστιανούς, την αποκαλούσαν «Κάμη-Χαρέα» που σταδιακά άλλαξε. Τρίτη εκδοχή, επειδή η εικόνα της Παναγίας ήταν ντυμένη με ένα βαρύτιμο μεταξωτό ύφασμα, πάνω στο οποίο κρεμούσαν οι πιστοί τα αφιερώματα τους, τον «Καμουχά», την έλεγαν Παναγιά η Καμουχαρέα που σταδιακά και αυτό άλλαξε!
Η πιο πιθανή όμως ερμηνεία είναι ότι το 802 μ.Χ., επεβλήθη στην Βυζαντινή Αθήνα ο φόρος του καπνού που βγαίνει στις καμινάδες από την εστία που χρησιμοποιείτο για θέρμανση ή μαγείρεμα. Κάθε κάτοικος σύμφωνα με τις καπνοδόχους που είχε το σπίτι του πλήρωνε και τον ανάλογο καπνικό φόρο (έτσι βγήκε το «είναι από μεγάλο τζάκι»). Ο εισπράκτορας που μάζευε τους φόρους αυτούς ονομαζόταν «Καπνικάριος», και κάποιος τέτοιος έκτισε την εκκλησία.
Ο ναός είναι σύνθετος τετρακιόνιος εγγεγραμμένος σταυροειδής με τρούλο και εικονογραφήθηκε από τον Φώτη Κόντογλου, ο οποίος υπέγραψε τα έργα του στο εσωτερικό του στο μέσο του 20ού αιώνα. Η Καπνικαρέα αποτελείται από πολλά μέρη με το κύριο μέρος να χρονολογείται τον 11ο αι., ενώ ο εξωνάρθηκας και το πρόπυλο χρονολογούνται τον 12ο αι. και το μονόχωρο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας ακόμα αργότερα. Κι αν οι όροι που μόλις ανέφερα σε κάνουν να ξύνεις το κεφάλι και να διαβάζεις με βλέμμα απορίας, το Byzantine Athens διαθέτει ένα βίντεο με τρισδιάστατη αναπαράσταση του ναού και αρκετά επεξηγηματικά σχόλια που θα σε βοηθήσουν να καταλάβεις καλύτερα την αρχιτεκτονική του.
Γιατί βρίσκεται μέσα στη μέση του δρόμου
Ο ναός επρόκειτο να κατεδαφιστεί ώστε να υπάρχει χώρος για την οδό Ερμού, σύμφωνα με τα νέα πολεοδομικά σχέδια για την Αθήνα το 1834. Ωστόσο, ο πατέρας του βασιλιά Όθωνα, Λουδοβίκος βασιλιάς της Βαυαρίας, τον έσωσε κι έτσι ο δρόμος δημιουργήθηκε γύρω από την Καπνικαρέα. Αργότερα υπήρξαν εκ νέου προτάσεις να κατεδαφιστεί, ωστόσο επιβίωσε ξανά με απόφαση του Θεόφιλου Α΄ Βλαχοπαπαδόπουλου ο οποίος ήταν Μητροπολίτης Αθηνών.
Ο ναός αυτός θα μπορούσε να είχε καταστραφεί με τα χρόνια και να υπήρχαν μόνο τα ερείπιά του. Ωστόσο, στέκεται όρθιος και ανοιχτός στους επισκέπτες. Άνθρωποι περνούν ασταμάτητα, βγάζουν φωτογραφίες ή πουλούν την πραμάτεια τους, χωρίς να συνειδητοποιούν πως βρίσκονται δίπλα σε ένα μνημείο που υπήρξε μάρτυρας ιστορικών γεγονότων.